ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ‘ਚ ਮਾਘੀ ਮੇਲੇ ਦੀ ਵਿਲੱਖਣ ਪਰੰਪਰਾ: ਨੂਰਦੀਨ ਦੀ ਕਬਰ ‘ਤੇ ਕਿਉਂ ਸੁੱਟੀਆਂ ਜਾਂਦੀਆਂ ਹਨ ਜੁੱਤੀਆਂ?

ਮੁਕਤਸਰ (ਪੰਜਾਬ), 14 ਜਨਵਰੀ:

ਪੰਜਾਬ ਦੇ ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ ਵਿੱਚ ਇਕ ਅਜਿਹੀ ਕਬਰ ਹੈ, ਜੋ ਹਰ ਸਾਲ ਮਾਘੀ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ ਲੋਕਾਂ ਦੇ ਗੁੱਸੇ ਦਾ ਕੇਂਦਰ ਬਣ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਸ ਕਬਰ ‘ਤੇ ਯਾਤਰੀ ਜੂਤੇ-ਚਪਲ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਪਹਿਲੀ ਨਜ਼ਰ ਵਿੱਚ ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਅਨੋਖੀ ਲੱਗ ਸਕਦੀ ਹੈ, ਪਰ ਇਸ ਦੇ ਪਿੱਛੇ ਇਕ ਐਸਾ ਇਤਿਹਾਸ ਹੈ, ਜਿਸਨੂੰ ਜਾਣ ਕੇ ਹਰ ਕੋਈ ਹੈਰਾਨ ਰਹਿ ਜਾਂਦਾ ਹੈ।

ਇਸ ਕਬਰ ਦਾ ਇਤਿਹਾਸ ਕੀ ਹੈ?

ਇਹ ਕਬਰ ਮੁਗਲ ਜਾਸੂਸ ਨੂਰਦੀਨ ਦੀ ਹੈ, ਜਿਸ ਨੂੰ ਸ੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਖੁਦ ਮੌਤ ਦੇ ਘਾਟ ਉਤਾਰਿਆ ਸੀ। ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਅਨੁਸਾਰ, ਨੂਰਦੀਨ ਦਿੱਲੀ ਅਤੇ ਸਰਹਿੰਦ ਦੇ ਸ਼ਾਸਕਾਂ ਦਾ ਗੁਪਤਚਰ ਸੀ। ਉਸਨੇ ਸਿਖ ਯੋਧਾ ਦਾ ਭੇਸ ਧਾਰ ਕੇ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨਾਲ ਰਹਿਣ ਦਾ ਨਾਟਕ ਕੀਤਾ ਸੀ। ਉਹ ਗੁਰੂ ਜੀ ‘ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਨ ਦਾ ਮੌਕਾ ਲੱਭ ਰਿਹਾ ਸੀ।

ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਮੁਕਤਸਰ ਦੇ ਖਿਦਰਾਣੇ ਦੀ ਢਾਬ (ਹੁਣ ਸ੍ਰੀ ਮੁਕਤਸਰ ਸਾਹਿਬ) ਪਹੁੰਚੇ, ਤਾਂ ਨੂਰਦੀਨ ਨੇ ਪਿੱਛੇ ਤੋਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ‘ਤੇ ਵਾਰ ਕਰਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਘਟਨਾ ਉਸ ਸਮੇਂ ਵਾਪਰੀ ਜਦੋਂ ਗੁਰੂ ਜੀ ਸਵੇਰੇ ਦਾਤੁਨ ਕਰ ਰਹੇ ਸਨ। ਨੂਰਦੀਨ ਨੇ ਤਲਵਾਰ ਨਾਲ ਵਾਰ ਕੀਤਾ, ਪਰ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ਨੇ ਆਪਣੀ ਫੁਰਤੀ ਨਾਲ ਇਸ ਹਮਲੇ ਨੂੰ ਨਾਕਾਮ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਅਤੇ ਨੇੜੇ ਰੱਖੇ ਲੋਹੇ ਦੇ ਗੜਵੇ ਨਾਲ ਨੂਰਦੀਨ ‘ਤੇ ਪ੍ਰਹਾਰ ਕਰ ਕੇ ਮਾਰ ਦਿੱਤਾ।

ਜੂਤੇ ਮਾਰਨ ਦੀ ਪਰੰਪਰਾ ਦਾ ਕਾਰਨ ਸ਼੍ਰੀ ਗੁਰੂ ਗੋਬਿੰਦ ਸਿੰਘ ਜੀ ਨੇ ਨੂਰਦੀਨ ਨੂੰ ਉਸੀ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਦਫ਼ਨ ਕਰ ਦਿੱਤਾ ਸੀ। ਉਦੋਂ ਤੋਂ ਲੈ ਕੇ ਅੱਜ ਤੱਕ, ਸਿੱਖ ਯਾਤਰੀ ਮਾਘੀ ਮੇਲੇ ਦੇ ਦੌਰਾਨ ਇਸ ਕਬਰ ‘ਤੇ ਆ ਕੇ ਜੂਤੇ-ਚਪਲ ਮਾਰਦੇ ਹਨ। ਇਹ ਪਰੰਪਰਾ ਨੂਰਦੀਨ ਦੇ ਪਾਪਾਂ ਅਤੇ ਗੁਰੂ ਸਾਹਿਬ ‘ਤੇ ਕੀਤੇ ਗਏ ਹਮਲੇ ਦੇ ਯਤਨ ਦੀ ਸਜ਼ਾ ਵਜੋਂ ਜਾਰੀ ਹੈ।

ਕਬਰ ਹਰ ਸਾਲ ਬਣਦੀ ਹੈ

ਹਰ ਸਾਲ ਮਾਘੀ ਮੇਲੇ ਦੌਰਾਨ ਯਾਤਰੀ ਇਸ ਕਬਰ ਨੂੰ ਡਿੱਗਾ ਦਿੰਦੇ ਹਨ। ਇਸ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇਹ ਫਿਰ ਤੋਂ ਤਿਆਰ ਕਰ ਦਿੱਤੀ ਜਾਂਦੀ ਹੈ। ਇਹ ਪ੍ਰਕਿਰਿਆ ਸਾਲਾਂ ਤੋਂ ਚੱਲ ਰਹੀ ਹੈ ਅਤੇ ਅੱਜ ਵੀ ਯਾਤਰੀ ਆਪਣੇ ਗੁੱਸੇ ਨੂੰ ਪ੍ਰਗਟ ਕਰਨ ਲਈ ਇਸ ਕਬਰ ‘ਤੇ ਜੂਤੇ-ਚਪਲ ਮਾਰਦੇ ਹਨ।

ਯਾਤਰੀਆਂ ਲਈ ਵਿਸ਼ੇਸ਼ ਸਥਾਨ

ਨੂਰਦੀਨ ਦੀ ਇਹ ਕਬਰ ਸ੍ਰੀ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਤੋਂ ਲਗਭਗ 2.5 ਕਿਲੋਮੀਟਰ ਦੂਰ ਗੁਰਦੁਆਰਾ ਦਾਤਣਸਰ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹੈ। ਮਾਘੀ ਮੇਲੇ ਵਿੱਚ ਆਉਣ ਵਾਲੇ ਯਾਤਰੀ ਇਸ ਸਥਾਨ ‘ਤੇ ਜਰੂਰ ਆਉਂਦੇ ਹਨ।